مولوی در این باره دارد که «سگ نه ای، بر استخوان چون عاشقی؟ / دیوچه وار از چه بر خون عاشقی؟» دیوان بددل، تیره و سنگ دل و بی رحم و زشت و بدخو هستند. از این رو کسانی را که خوی بد و زشت دارند، دیوسار گفته اند: «اگر مار زاید زن باردار/ به از آدمی زادة دیوسار» (فرهنگ صبا).
بر اساس قرآن کریم شیطان نوعی از جن (دیو) است:«انه کان من الجن». یکی از اهداف اصلی دیوان القاء کردن، وسوسه نمودن، دچار فراموشی نمودن و گمراه کردن آدمیان است: «درست از همه کارش آگاه کرد/که مر شاه را دیو گمراه کرد» (دقیقی به نقل از فرهنگ دهخدا)، «از اندیشة دیو باشید دور/گه جنگ دشمن، مجویید سور» (فردوسی)، «بماهوی گفت ای بداندیش مرد / چرا دیو چشم ترا خیره کرد» (فردوسی)، «سخن زین نشان مرد دانا نگفت/ برآنم که با دیو گشتی تو جفت» (فردوسی)، «دیو ست آن کس که هست عاصی در امر او/ دیو در امر خدای عاصی باشد نعم» (منوچهری دامغانی)، «ز آسمان هنر درآمد جم/ باز شد لوک و لنگ، دیو رجیم» (تاریخ بیهقی،ص381)، ناصر خسرو نیز معتقد هرگاه فرمان دیو ظاهر می شود، مرمان فرمان خدا را نمی برند: «نگاه کن که چو فرمان دیو ظاهر شد/ نماند فرمان در خلق خویش یزدان را». نظامی گنجوی ایمنی از دیوان را در دینخوئی و ایمان جستن می داند: «تا ندرد دیو گریبانت خیز/دامن دین گیر و در ایمان گریز»، سعدی نیز اشعاری در این ارتباط دارد:» سعدیا عشق نیامیزد و شهوت با هم/پیش تسبیح ملایک نرود دیو رجیم»، «اگر مرد لهو است و بازی و لاغ/قویتر شود دیوش اندر دماغ»، در دیوان حافظ بر خورد می کنیم با سخنانی چون:»دیو چو بیرون رود فرشته درآید»، «دیو بگریزد از آن قوم که قرآن خوانند»، بر اساس نظرات فردوسی، جمشید پادشاه ایران باستان دیوان را در تسخیر و اسارت خود داشته است: «چو جمشید، دیوت بفرمان نبود». منوچهری دامغانی نیز جمشید را همان سلیمان نبی می داند: «خسرو ما پیش دیوِ جم سلیمان شده ست/وان سر شمشیر او مهر سلیمان جم» (دیوان منوچهری چ دبیر سیاقی، ص71). در تاریخ بیهقی نیز آمده است که :«دشمن تو گر بجنگ تخت تو بگرفت/دیو گرفت از نخست تخت سلیمان». طبق آیات قرآن کریم کلیه ی موجودات دخانی مطیع و فرمانبر سلیمان پیغمبر بودند. در این باره ناصر خسرو دارد که: «ز جن و انس و وحوش و طیور و دید و پری/شدند جمله مر او را مطیع و فرمانبر». دیوان روزی توانستند انگشتری سلیمان را به حیلت بربایند و مدتی حکمرانی کنند. سنایی شاعر بلند آوازه در این خصوص گفته است که: «دیو بر تخت سلیمان چو سلیمان نشود». دیوان اصالتاً مادی نیستند و از دخان (دود) هستند. لذا دعانویسان آنها در شیشه می کردند. سعدی در این باره گفته است که: «بداندیش را جاه و فرصت مده/عدو در چه و دیو در شیشه به». پیش از ظهور زردشت تمام آریائیان و هندیان به طور مشترک شیاطین (دیوان/جنیان) که در حقیقت تجسم شر و گناه محسوب می شدند، به عنوان پروردگاران و رب النوعانی آسمانی پرستش می کردند. اما پس از جدایی ایرانیان از هندوان این پروردگاران مشترک یعنی دیوها که مورد پرستش هندوان بودند نزد ایرانیان اهریمنان، گمراه کنندگان و شیاطین خوانده شدند و تعداد آنها بسیار است مانند دیو مرگ و دیو خشم و دیو تاریکی و غیره و در مقابل هفت امشاسپندان هستند (فرهنگ دهخدا، مدخل دیو). نزد ایرانیان طهمورث به دیوبند مشهور شده است و جمشید مانند سلیمان نبی بر دیوان فرمانروایی داشته. پارسیان هرفرد سرکش و متمرد را از هر جنس خواه انس یا جن و یا حیوان باشد، دیو خوانند چنانکه عرب شیطان گویند و هر که کار نیک کند فرشته خوانند و ابلیس را که فارسیان اهرمن و دیو خوانند برای عدم اطاعت و بندگی اوست(فرهنگ آنندراج). و مجازاً به نفس اماره دیوتن(شیطان=شئی تن) و دیو گفته شده است: ناصر خسرو می گوید: «از دست دیو نفس کجا برهی/تا تو دل از طمع نکنی شسته». شیخ بهایی نیز می گوید:«گر ز دیو نفس میجویی امان/رو نهان شو چون پری از مردمان». مولوی هم چنین سروده:«گفت او را کی زدم ای جان دوست/من بر آن دیوی زدم که اندروست». شیخ نجم الدین کبری نوشته است: «دیویست درون من که پنهانی نیست/برداشتن سرش به آسانی نیست* ایمانش هزار بار تلقین کردم/آن کافر را سر مسلمانی نیست». دهخدا در ذیل مدخل دیوان آورده است که ریشه واژه ی «دیوان» فارسی است و ریشة عربی ندارد و «دیوان» فارسی معرب است.
